به گزارش رویداد فرهنگی، آیین گرامیداشت «کمال اجتماعی جندقی» با حضور مجید غلامی‌جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه‌کتاب، سیدعلی آل‌داود، نویسنده و پژوهشگر، حسن انوری، کارشناس ادبیات فارسی، حسن نیکبخت، شاعر، افسانه یغمایی، فزرزند حبیب یغمایی و با حضور محمدرضا شفیعی‌کدکنی چهارشنبه بیست و نهم آذرماه در سرای اهل قلم برگزار شد.

در ابتدای این آیین مجید غلامی جلیسه با بیان اینکه افراد متعددی در چرخه تولید کتاب نقش دارند، گفت: ما بیشتر نویسندگان، مترجمان و ناشران را می‌شناسیم و ویراستاران و حروف‌نگاران دیده نمی‌شوند. هنوز هم برخی از ناشران و صاحبان اثر از ادای دین نسبت به حقوق معنوی این افراد سرباز می‌زنند اما این افراد هم در تولید کتاب سهم جدی  دارند و چه بسا کتاب‌هایی که با سهم عمده نمونه‌خوان‌ها یا ویراستاران تولید می‌شود و اگر ایشان نباشند از کیفیت کتاب کاسته می‌شود.

وی ادامه داد: سال گذشته که خدمت جندقی بودم در منزلشان برای اولین بار با استاد و کتاب‌هایشان آشنا شدم و این برای من افتخار بزرگی بود که با شخصیت و کارهای ایشان آشنا شوم. کارهایی که بعدا از ایشان خواندم هر کدام لطافت‌هایی داشت که آدم را از لحاظ روحی نزدیک می‌کرد و من تاسف خودم که چه قدر دیر با این شخصیت آشنا شدم. مجموعه شعر اخیرشان که قلم ساده، نغز و پرمغزش آدم را مجبور می‌کند که از یک شعر به شعر بعدی مراجعه کند و یکی از خواندنی‌ترین مجموعه شعرهای معاصر است.

مدیر عامل خانه کتاب ادامه داد: یکی از کارهایی که باید با همکاری و همیاری دوستان انجام شود گردآوری اطلاعات ارزشمند و تاریخی است که جندقی درباره تاریخ شفاهی نشر و کتاب دارند. ایشان با آدم‌ها و مجموعه‌های بزرگی همکار بودند و اطلاعات ارزشمندی را در خصوص تاریخ شفاهی نشر داند و باید این اطلاعات را برای ثبت در تاریخ  جمع‌آوری کرد. اطلاعات جندقی از زمانی که در انتشارات فرانکلین بودند و خاطرات و داشته‌هایی برای نشر ما خواهند داشت و می‌تواند ثبت  شود.

اجتماعی، مرد شماره دو مجله «یغما» بود

در ادامه، حسن نیکبخت به بررسی هفت دهه کارنامه فرهنگی و ادبی کمال اجتماعی جندقی، شاعر خوش ذوق و ویراستاری خوش سخن پرداخت و گفت: در دهه ۳۰ و ۴۰ ایشان به ویراستاری مشغول شدند و با نویسندگان طراز اولی چون «عبدالحسین زرین‌کوب» کار کرد و بیش از هزار کتاب به مبادرت او به چاپ رسیده است. ویراستاری که طی ۷۰ سال مورد اعتماد منوچهر ستوده، ایرج افشار، محمدرضا شفیعی‌کدکنی و... قرار گرفت.

نیکبخت افزود: در چندسالی که مامور به خدمت در بنگاه نشر و ترجمه کتاب بود کتاب‌هایی چون قابوس‌نامه، دو مقاله تقی‌زاده، جمشید و خورشید، کوروش‌نامه و ... با مباشرت او چاپ می‌شود. او در دهه ۴۰، چندسالی به‌عنوان مدیر داخلی مجله یغما با مرحوم حبیب یغمایی کار می‌کرد. در تابستان ۴۳ که استاد حبیب یغمایی برای معالجه، سفرهایی به خارج از کشور داشت مسئولیت‌های مجله یغما را به کمال اجتماعی جندقی واگذار کرد. در سال ۱۳۵۸ که بازنشسته می‌شود، در واقع ۳۰ ساله دوم فعالیت‌هایش آغاز می‌شود. او در همین هنگام شروع به همکاری با انتشارات سخن می‌کند و تا سال ۱۳۹۳ اغلب کتاب‌ها زیرنظر او منتشر می‌شود. کمال اجتماعی جندقی نظارت دقیقی بر چاپ فرهنگنامه‌ها داشته و از او تاکنون ۶ عنوان کتاب منتشر شده است که از آن جمله می‌توان به «اسم گل» منتخب اشعار‌، «کلیات سعدی» با کوشش او، «منظومه پندگذار در ادب فارسی» و «مجموعه اشعار گلبانگ» اشاره کرد.

«ماده تاریخ» امروزه در حال فراموشی است

افسانه یغمایی از دیگر سخنرانان این آیین گفت: کمال اجتماعی جندقی بیش از آنکه با ما فامیل باشد دوست است؛ دوستی که همیشه دست دوستی را با مهربانی فشرده اند و من و خانواده‌ام را همراهی کردند. اجتماعی را از وقتی بچه بودم به یاد دارم؛ او زمانی که نوجوان ۱۵ ساله بودند فردی متفکر و گاه غمگین بود و گاهی با خانواده به منزل ما می آمد. بعد از چند سالی که به تهران برگشت جوانی فرهیخته بود. در همان موقع با مطبوعات همکاری می کرد و ویلن هم می زند.

وی ادامه داد: سال‌ها بعد اجتماعی، همکار پدر من در مجله یغما بود. یک همکار دلسوز که در هنگام سفرهای داخلی و خارجی، مجله را به او می‌سپرد و خیالش راحت بود که مجله بدون غلط چاپ می‌شود. البته در همین سال‌ها اشعاری از کمال اجتماعی هم در مجله یغما به چاپ سپرده شد. در یغما اشعار خوبی از جندقی منتشر می شد و غیر از این اشعار جدی، اشعار طنز تفکر برانگیز نه فکاهی نیز از او چاپ می شد.

افسانه یغمایی یکی از ویژگی های شعر اجتماعی را ساختن ماده تاریخ دانست و گفت: ماده تاریخ در حال فراموشی است اما جندقی متخصص این حوزه است. دانش بی‌نظیر جندقی در ویراستاری و ویرایش است که نظیر ندارد و در این زمینه استاد مسلمی هستند و در این باره زبان قاصر است.

مهم‌ترین جنبه شعر کمال اجتماعی، طنز است

آل داود از دیگر سخنرانان این نشست گفت: اجتماعی به سبب گوشه نشینی در بین اهل فضل شهره کافی را ندارد، گفت: وجه اول زندگی جندقی ویرایش است. سال ۱۳۳۳ زمانی که بنگاه ترجمه تاسیس شد قبل از آن ویرایش به آن معنا نداشتیم و مولفان و نویسندگان ما به فکر ویرایش نبودند. بعد از آمدن علامه قزوینی از اروپا به ایران، تصحیح نسخه‌های علمی و خطی شروع شد. این مرحله که کتاب از زیر دست مولف بیرون می آمد مراحل سنگینی است. در آن سال‌ها برای نخستین‌بار واحدی به نام ویرایش، زیرنظر احسان یارشاطر شکل گرفت که کتاب‌های ترجمه را غیر از مترجم، فرد دیگری که اهل ترجمه و فضل بود هم می‌دید تا ویراستار، به قدر و قیمت کار مترجم پی‌ببرد. دکتر یارشاطر هیچ‌وقت ترجمه را بلافاصله روانه چاپخانه نمی‌کرد. البته با اینکه در آن زمان در ویرایش دقت‌نظر داشتند، اما ویرایش به‌طور کلی قوانین مشخصی نداشت.

آل داود ادامه داد: اجتماعی اصول و فنون ویرایش را زیر نظر یارشاطر فرا گرفت. کاری که اجتماعی در سراسر عمر خود انجام داد ترکیبی از نسخه پردازی، ویرایش و تا حدود زیادی ویرایش علمی بود که با دقت نظری که داشتند با هماهنگی مولف این اشکالات را بر طرف می کردند. بخش دیگر زندگی اجتماعی، همکاری با مجله یغما بود؛ کار کردن با یغما سخت بود؛ یغما از انتشار مطالبی که باعث دردسر شود می‌ترسید و این باعث می‌شد به همکارانش با دید تردید نگاه کند. اجتماعی در دو نوبت با مجله یغما همکاری کرد؛ در دهه سی که تجربه کافی نداشت و در دهه چهل که به عنوان مدیر داخلی مجله یغما فعالیت می کرد.

آل داود به هنر شعر و شاعری اجتماعی جندقی اشاره کرد و گفت: طبع شعر دارد و ساده و بی‌تکلف شعر می گوید و مخاطبان شعر ایشان را درک می کنند. شعرها را می‌توان  به سه قسمت وطنی، قبل از انقلاب و بعد از انقلاب تقسیم کرد. بخش دوم شعر ایشان شعرهایی در باب ماده تاریخ است. ماده تاریخ شعری است که مغفول مانده است. در این نوع شعرها گوشه‌هایی از تاریخ را می‌بینیم که ممکن است در خود تاریخ ذکر نشده باشد. جنبه دیگر طنز است. جندقی قطعات زیادی سرودند که قبل از انقلاب در مجله توفیق و بعد از انقلاب در مجله گل آقا چاپ شده است. مهمترین جنبه شعر و شاعری ایشان شعر طنز است.

کمال اجتماعی بیش از دو هزار کتاب را ویرایش کرده است

انوری در ادامه این آیین گفت: در دهه ۴۰ تا حدود سال‌های ۵۰ گاهی به مجله یغما در خیابان شاه‌آباد آن روزها می‌رفتم. چند مقاله هم از من در همان زمان در مجله یغما چاپ شده است. آنجا برای نخستین بار، کمال اجتماعی جندقی را دیدم و در غیاب حبیب یغمایی، کمال اجتماعی مجله را اداره می‌کرد. سپس به بنگاه ترجمه و نشر کتاب رفت. بعد از انقلاب در نشر ناشر او را دیدم و دو کتاب من را ویرایش کرد.

انوری افزود:  من امروز از ایشان پرسیدم که تاکنون چند کتاب ویرایش کرده‌اید و او گفت؛ دوهزار کتاب. به این ترتیب ایشان بزرگترین ویراستار تاریخ معاصر است. وقتی اجتماعی ویرایش را شروع کرد ویرایش در ایران خوب جا نیفتاده بود و بنگاه نشر و ترجمه و انتشارات فرانکلین اولین بار ویراستاری را راه انداختند. بعد از انقلاب در انتشارات سروش کلاس هایی برای ویراستاری راه اندازی شد. اجتماعی قبل از همه اینها ویراستاری را شروع کرد. در اثر ویراستاری و خواندن متون قدیم و جدید ایشان به ادب فارسی تسلط پیدا کرده و به همین سبب توانسته بهترین اشعار زبان فارسی را انتخاب کند. بزرگترین همکاری ما در تدوین فرهنگ سخن بود و هشت سال طول کشید در این سال‌ها  هر روز از ساعت هشت و و نیم صبح تا چهاربعدازظهر روی این کتاب کار می‌کردیم و اجتماعی یکی از چهره‌های ماندگار فرهنگ معاصر است.

کمال اجتماعی جندقی در پایان این آیین گفت: من 70 سال است که ویراستارم و تقریبا دو هزار کتاب را ویراستاری کردم. آنقدر که آقای جلیسه به من لطف داشته‌اند هیچ‌کس قدر کارهای من را ندانسته‌ است. شفیعی کدکنی یک بار به فردی گفته بود؛ اگر کتاب خوبی در این مملکت منتشر شود با ویرایش اجتماعی جندقی است.

در پایان این آیین هدایایی از سوی خانه‌کتاب، توسط حسن انوری و محمدرضاشفیعی کدکنی به ایشان اهدا شد. از سوی انتشارات علمی و موسسه فرهنگی هنری امیرکبیر هم هدایایی به ایشان اهدا شد. در انتهای کتاب شعر کمال اجتماعی جندقی با عنوان «لطایف گلبانگ» که به تازگی منتشر شده است به حاضران در جلسه اهدا شد.

• 
• 
•