به گزارش رویداد فرهنگی، برنامه «سفر به سرزمین واژه‌ها» از رادیو فرهنگ، چهارشنبه 28 تیرماه به بخش سوم روایت مجید غلامی جلیسه مدیرعامل خانه کتاب و نسخه‌پژوه از کتاب، کتابفروشی‌ها و نمایشگاه‌های کتاب خارج از ایران اختصاص پیدا کرد.

او گفت: ما در فلورانس مهمان رایزن سابق فرهنگی ایتالیا در ایران بعنوان یکی از علاقمندان به فرهنگ ایران زمین بودیم که سال‌ها در ایران به فرهنگ ایتالیا و متقابلا به فرهنگ ایران کمک فراوانی کرد و اتفاقات بسیار خوبی را در پیوند فرهنگی ایران و ایتالیا رقم زده بود.

یکی از اتفاقات بسیار خوبی که به واسطه محبت این رایزن فرهنگی برای ما افتاد، بازدید از کتابخانه ملی فلورانس بود. شاید هر کشوری نباید یک کتابخانه ملی بیشتر داشته باشد اما همانطور که در ایران هم زمانی کتابخانه ملی در تبریز و زمانی هم در رشت را داشتیم، در کشورهای دیگر هم تقریبا این اتفاق رخ داده، درواقع شاید ملی از باب بزرگ بودن، پرداختن به فرهنگ عنوان‌گذاری می‌شده است.

کتابخانه بزرگ فلورانس در سال 1714 میلادی طبق وصیت شخصی به نام آنتونیوماگلیابچی با حدود 30هزار جلد کتاب شروع به فعالیت می‌کند و در سال 1737 برای افزایش منابع این کتابخانه تصمیم می‌گیرند که یک نسخه از تمام آثارمنتشر شده در فلورانس به این کتابخانه واگذار شود. یکی از دلایلی که این کتابخانه هویت ملی می‌گیرد همین است که آثار کاملی از تمام آثار منتشر شده در فلورانس و سپس در تمامی ایالت توسکانی به این کتابخانه ارسال می‌شود.

کتابخانه‌ای که عظمت و فرهنگ یک کشور را به رخ می‌کشد

مکان حاضر کتابخانه فلورانس مکان اولیه آن نیست، این مکان در سال 1935 نزدیک کلیسای سانتاگروز واقع در ساحل رودخانه آرنو بنا گذاشته می‌شود که مکان مجلل، بزرگ و درخور است و متاسفانه در 1966 به جهت سیل عجیب در شهر فلورانس این کتابخانه دچار سیل‌گرفتگی و تعداد قابل توجهی از این کتابخانه دچار آسیب می‌شود.

در ورودی این کتابخانه آنچه که انسان را آزار می‌دهد آن هویت بصری کتابخانه و هارمونی است که با بقیه شهر دارد، یعنی کتابخانه کاملا قدیمی و ساختمان مجلل و درخوری است که می‌تواند عظمت یک کتابخانه و فرهنگ یک شهر و کشور را به رخ کشد. همه ما به یاد داریم که کتابخانه قدیم ملی ما در خیابان 30تیر از جهت شکل و شمایل ظاهری بسیار زیبا بود، همواره در گذر از آنجا و مقایسه آن با کتابخانه ملی جدید خود آه از نهادم بلند می‌شود که چرا همان ساختمان قدیمی را حفظ و برای توسعه در همان مکان که حال سنگ‌فرش شده را فکری نکردیم.

هنگام بازدید از کتابخانه شهرداری شهر گوتنبرگ سوئد (درسفری دیگر) دیدم که آنها برای توسعه کتابخانه ضمن حفظ ساختمان قدیمی، اطراف آن ساختمان‌های جدید ساخته بودند؛ یعنی عجیب نیست که داشته‌های قدیمی خود را با همان شکل و همان نوستالژی حفظ و با تدبیری مدبرانه برای تزریق آن ویژگی‌های جدید و مدنظر در قالب قدیمی سعی کنیم.

وقتی وارد صحن اصلی کتابخانه فلورانس می‌شویم وجود برگه‌دان‌های قدیمی باسابقه 70 تا 80 ساله توجه شما را به خود جلب می‌کند، همچنین سیستم درخواست لوله‌ای برای شما کاملا جذابیت دارد و ایجاد سوال می‌کند؛ درواقع طراحی سیستم به این ترتیب بوده که فرد از طریق یادداشت روی برگه‌ها و قرار دادن آنها در باکس لوله‌ای ضمن زدن کلید شاسی سفارش خود را به مخزن (در زیرمین) می‌رساند و مخزن‌دار از طریق آسانسور دستی قدیمی کتاب را به میز مرجع یا میز امانت می‌فرستاد.

مطالعه روز تعطیل نمی‌شناسد

وجود بیش از پنج میلیون جلد کتاب در کتابخانه ملی فلورانس بسیار عجیب است، شهر فلورانس شهر کوچکی است و فکر می‌کنم جمعیت آنها کمتر از 500 هزار نفر باشد اما در این شهر کابخانه‌ای وجود دارد که بیش از پنج میلیون جلد کتاب را در خود جا داده است چنین کتابخانه‌ای در شهر کوچک فلورانس باعث شده تا افراد آنجا برای دسترسی به کتاب‌های مورد نیاز خود به سفر به رم بعنوان پایتخت کشور بی‌نیاز شوند درحالیکه فکرمی‌کنم کتابخانه ملی ما طبق آخرین آمار با تمامی منابع حدود دو میلیون جلد کتاب دارد و حتی بسیاری از مردم کشور ما برای تدوین پایان‌نامه یا پژوهش خود باید به تهران و کتابخانه ملی سفر کنند.

ما در روز تعطیل به کتابخانه فلورانس رفتیم اما جمعیت قابل توجهی آنجا حضور داشتند، فکر نمی‌کنم اگر روز جمعه در ایران به کتابخانه رویم چنین جمعیتی را شاهد باشیم، جالب توجه است که بسیاری از این جمعیت برای تدوین پایان‌نامه یا برای کارهای پژوهشی آمده بودند و نه برای مطالعه کتاب‌های درسی.

نقش پررنگ مردم فلورانس در احیای کتاب‌های قدیمی سیل‌زده

سیستم رده‌بندی جالبی را در مخزن کتابخانه آنجا شاهد بودیم که البته از سیستم رده‌بندی جدید هم استفاده می‌کردند اما هنوز براساس سیستم قدیمی خود مخزن را ترتیب داده بودند. تمامی کتاب‌های آسیب دیده به هنگام سیل عجیب در شهر فلورانس ترمیم شده بودند و طبق گفته خودشان هیچ کتابی را تقریبا از بین نبردند و برای ترمیم آنها تلاش کردند.

کتابداران آنجا می‌گفتند که مردم در احیای کتاب‌های اینجا بسیار کمک کردند و نقش بسیار پررنگی در احیای کتابخانه داشتند. هزینه هنگفتی برای ترمیم و احیای تمامی کتاب‌های آسیب دیده، داده شده بود اولا تمام این کتاب‌ها مجدد صحافی دستی و فرم‌دوخت شده بودند ضمن اینکه باکس‌هایی را برای تمام کتاب‌ها طراحی کردند که با ایده جلوگیری از آسیب مستقیم به کتاب در اثر وجود موریانه یا بروز سیل کتاب‌ها در آن باکس‌ها قرار داشتند.

حضور قدیمی‌ترین نسخه شاهنامه در دنیا در کتابخانه فلورانس

یکی از مهمترین ویژگی‌های این کتابخانه شاهنامه معروف فلورانس است که برای اولین بار در سال 1978 میلادی توسط ایرانشناس معروف ایتالیایی آنجلو پیه مونتسه معرفی می‌شود و این شاهنامه قدیمی‌ترین نسخه شاهنامه در دنیا است که در سال 614 قمری، بیش از 200 سال پس از سرایش شاهنامه کتابت شده است. پیش از این قدیمی‌ترین نسخه به شاهنامه لندن معروف بود که متعلق به سال 675 قمری است لذا زمانی که این شاهنامه پیدا می‌شود اتفاق‌های فوق‌العاده‌ای می‌افتاد و جلال خالقی مطلق در تصحیح شاهنامه خود از نسخه فلورانس استفاده می‌کنند لذا ما بسیار به پیه مونتسه مدیون هستیم.

متاسفانه آن زمانی که من برای دیدن این شاهنامه رفتم این نسخه در کتابخانه فلورانس موجود نبود و برای نمایش به یکی از دانشگاه‌های آمریکا فرستاده شده بود اما چند نسخه دیگری از شاهنامه را دیدم که ویژگی‌های جالبی داشتند از جمله ویژگی‌های یکی از این نسخه‌ها، تصاویر مینیاتوری فوق‌العاده بود. البته پیه مونتسه فهرست نسخه‌های خطی فارسی این کتابخانه را منتشر کردند و فکر می‌کنم که باید این نسخه از زبان ایتالیایی برای استفاده ما به فارسی ترجمه شود.

از جمله ویژگی‌های کتابخانه این بود که حجم قابل توجهی از کتاب‌های اینکانابولای چاپ ایتالیا در آن موجود و تقریبا فهرست‌نویسی آنها درحال اتمام بود که البته نتوانستم فهرستی از آنها را به دست آورم اما قطعا در سفر دیگری برای مطالعه و گرفتن فهرست کتاب‌ها به فلورانس خواهم رفت چرا که بخش قابل توجهی از اینکانابولای چاپ ایتالیا کتاب‌هایی از اندیشمندان و بزرگان ایرانی مثل ابوعلی‌سینا و زکریای رازی یا فارابی و غیره هستند که در آن زمان آثارشان به زبان ایتالیایی ترجمه و منتشر شده است.

یکی از ویژگی‌های جالب این کتابخانه حفظ آثار قدیمی و ارائه آن در منظر عمومی بود؛ تابلوها، مجسمه‌های بسیار قدیمی و مخزن کتاب‌های قدیمی این کتابخانه که بصورت یکپارچه کتاب‌های قدیمی را در دیوار به دیوار میزهای مطالعه نشان می‌داد و حس فوق‌العاده کهن بودن این کتابخانه و قدیمی بودن فرهنگ کشور ایتالیا و صنعت چاپ را به رخ می‌کشید.