بیش از 10 سال هزینه در راه ساخت باغ کتاب شده است، باغی که هنوز مشخص نیست می‌تواند موجب بالا رفتن سرانه کتابخوانی جامعه شود یا فقط عاملی برای نابودی کتابفروشی‌هاست؟
به گزارش رویداد فرهنگی، سال 1386 کلنگ پروژه‌ای عظیم با نام باغ کتاب بر زمین زده شد که در پشت پرده خود هدفی بلند داشت اما انگار کلنگ آن آنقدر سنگین بوده که تازه بعد از 10 سال باغ کتاب، بهشت علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی افتتاح شده است. درواقع این مجموعه که می‌تواند کودکان، جوانان و بزرگسالان را به فرهنگ، هنر، علم و کتابخوانی علاقه‌مند و زمینه رونق کتابخوانی را فراهم کند از روزهای میانی تیرماه امسال آغاز به کار کرده است و علاقه‌مندان به مطالعه، علم و دانش و فرهنگ همه روزه می‌توانند از آن بازدید کنند.
باغ کتاب از ابتدای تصمیم‌گیری تا حال که مشغول فعالیت است با مخالفان و موافقان زیادی روبه‌رو بوده و حتی برخی افراد تعویق در افتتاحیه آن را همین کشمکش‌ها می‌دانند، اختلاف نظرهایی مثل فروشگاهی یا نمایشگاهی شدن باغ کتاب یا مناسب بودن یا نبودن مکان برپایی این مجموعه عظیم و غیره.
هرچند که با تمام تفاسیر درنهایت باغ کتاب به‌عنوان فروشگاه کتاب و محلی با امکانات مختلف در زمینه مطالعه و فعالیت‌های فرهنگی افتتاح شد اما بحث و اختلاف نظرها همچنان ادامه دارند، به گونه‌ای که محمود آموزگار رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به صراحت مخالفت خود را با باغ کتاب اعلام کرده و می‌گوید:
«معتقدم در برپایی چنین مجموعه‌هایی با این روش‌ها که منافع عمومی است باید ملاحظات عمومی هم رعایت شود یعنی اگر واگذاری و واسپاری در حوزه اموال عمومی صورت می‌گیرد باید به ترتیبی اجرا شود که کمترین آسیب را به ذی‌نفعان آن حوزه برساند که در این مورد مشخص کتابفروشان مطرح هستند.»
البته محمود آموزگار در این راه تنها نیست و افرادی مثل امیر علی‌بیک مدیر فروش انتشارات مروارید هم تا حدی از مخالفان باغ کتاب محسوب می‌شود که با اشاره به مشکل جدی پروژه باغ کتاب اظهار می‌کند:
«متاسفانه این مجموعه برای کتابفروشان سطح شهر مشکل ایجاد کرده است و درواقع با راه‌اندازی باغ کتاب درآمد کتابفروشی‌ها را که به زحمت خرج روزانه خود را به دست می‌آوردند کاهش می‌دهیم. از آنجا که سبد فرهنگی خانواده‌ها مبلغ مشخصی دارد و بیشتر از آن هزینه نمی‌کنند اگر قرار باشد این مبالغ در باغ کتاب صرف شود، کتابفروشی دیگر آن درآمد مشخص خود را جذب نمی‌کند و این کار به گونه‌ای دور زدن کتابفروشی‌ها است.»
این درحالی است که مهدی مقیسه مترجم و ویراستار انتشارات علمی و فرهنگی در نظری کاملا متفاوت از امیر علی‌بیک، فراهم‌سازی امکانی برای در معرض دید قرار گرفتن بیشتر کتاب‌ها را از مزیت‌های باغ کتاب می‌داند و معتقد است:
«فروشگاه بودن باغ کتاب خوب است و به نظرم برخی اوقات بیشتر از آنکه این مجموعه به کار کتابفروشی‌ها ضرر زند موجب رونق آنها می‌شود، درحقیقت بحث کتاب ظرفیت خیلی بزرگ و به فعل نرسیده‌ای در ایران دارد. به نظرم مکانی مثل باغ کتاب می‌تواند کمک کند تا عده‌ای بیشتری به سمت کتاب آیند، درواقع اگر پروژه‌هایی مثل باغ کتاب و فعالیت‌های فرهنگی در حوزه کتاب باعث علاقمند شدن افراد به مطالعه شود معمولا روند افزایشی پیدا می‌کند و با کتابخوان شدن بیشتر افراد، این موضوع در مجموع به نفع صنعت نشر می‌شود.»
البته زهرا سعیدبهر مدیرمسئول انتشارات فرشتگان هم با مهدی مقیسه موافق است و باغ کتاب را پروژه‌ای مثبت می‌بیند، درواقع معتقد است که باید به جای تضعیف یکدیگر با اختلاف نظرهای مختلف در جهت گسترش آنها حمایت‌های لازم انجام شود. وی اعلام کرد:
« باغ کتاب را در مجموع بسیار مثبت می‌بینم. سال‌ها است که ایران و بخصوص تهران به چنین مجموعه فرهنگی احتیاج دارد و اگر بتواند طبق برنامه‌ریزی‌ها پیش رود مخاطبان بیشتری را جذب می‌کند. اینکه باغ کتاب بخواهد به بخش‌های دیگر آسیب زند بعید است.»
سعیدبهر همچنین ضمن خرسندی از فروشگاهی شدن باغ کتاب می‌گوید:
«در دنیای امروز که زمان زیادی را می‌گذاریم تا افراد مختلف به کتاب‌ها دسترسی پیدا کنند و کتابخوان شوند حیف است که بعد از دسترسی آنها به کتاب، برای تهیه آن وقفه اندازیم، بنظرم باید حس در لحظه جواب داده شود و آن را به زمان دیگری موکول نکنیم، درواقع نمایش کتاب‌ها و خرید آنها در زمانی دیگر مربوط به فرهنگ، ساختار و برنامه‌ریزی‌های دیگر است و ما همچنان باید در بخش فروشگاهی و روی زیرساخت‌های خود کار کنیم.»
البته ناگفته نماند که به اعتقاد بسیاری از فعالان حوزه نشر و کتاب فروشگاهی شدن کتاب مسئله اصلی است و بهتر بود این مجموعه مانند کشورهای مختلف که سالانه نمایشگاه و پروژه‌هایی را برای نمایش آثار جدید و ارتباط بیشتر نویسندگان، مترجمان، ناشران و غیره بایکدیگر برپا میکنند، باشد.
اما مشکلات به همین‌جا خلاصه نمی‌شود و علیرغم این نکات مثبت و منفی مشکل و اختلاف نظر دیگری به چشم می‌خورد، آن هم موقعیت مکانی باغ کتاب در منطقه عباس‌آباد است. مهدی مقیسه می‌گوید:
«منطقه عباس‌آباد همواره با مشکل دسترسی بخصوص برای کسانی که وسیله شخصی ندارند، روبه‌رو بوده است و امیدواریم برای استفاده از باغ کتاب درجهت رفع این مشکل، اقدامات و پیش‌بینی‌های لازم شده باشد.»
اما از طرف دیگر زهرا سعیدبهر معتقد است:
« مردم به گشتن و خرید کردن از مکان‌هایی که همه چیز کنار هم قرار می‌گیرد، علاقه دارند و به نظرم اگر خانواده‌ها در روزهای تعطیل فرصتی را به بازدید از مکان‌هایی مثل باغ کتاب اختصاص دهند می‌توانند از فضای زیبا و فرهنگی آنجا بهره مناسبی ببرند. بطور کلی باغ کتاب در مکان بسیار خوبی قرار گرفته و شاید اگر نمایشگاه بین‌المللی کتاب هم در آن مکان برنامه‌ریزی می‌شد، بسیار مناسب بود.»
در کشور ما گاه پرداختن به مشکلات و حواشی یک پروژه بزرگ که هزینه‌های زیادی برای فعالیت آن صرف شد، ما را از تمام جنبه‌ها و نکات مثبت آن و حتی بهترین زمان فکر کردن برای رفع مشکلاتش دور می‌کند البته ما مخالف یا موافق مخالفان و موافقان این طرح نیستیم اما معتقدیم با نگاهی ساده به مجموعه نظرات و حرف‌های مطرح شده درباره باغ کتاب به راحتی می‌توان دید که اتفاق نظری بین فعالان حوزه نشر و کتاب برای باغ کتاب وجود ندارد و شاید همین مسئله باعث بروز مشکلات بزرگتر شده است.
همگان به خوبی واقفند که سرانه مطالعه در کشور ما پایین بوده و تاحدی زیادی کار کتابفروشی‌ها از رونق افتاده به گونه‌ای که هراز گاهی شاهد تعطیلی یکی از کتابفروشی‌های شهر هستیم.
به نظر بهتر است با قدری تامل، هم‌اندیشی و اتحاد بین صنوف، مردم و کسانی که مسئولیتی را در این امر برعهده دارند، بیشتر شود تا با فکری روشن جلوی مضرات پروژه‌های عظیم گرفته شود و در عین حال اگر مجموعه‌ای صنف نشر را با مشکلات روبه‌رو کرد یا از ابتدا راه‌اندازی نشود یا درصورت راه‌اندازی به گونه‌ای دیگر فعالیت خود را ادامه دهد.
خبرنگار: محیا معصومی
